Armenia i Gruzja – perły Kaukazu

Przelot z Warszawy do Erywania, stolicy Armenii.

Po śniadaniu wyruszymy na zwiedzanie stolicy Armenii. Erywań to jedno z najstarszych miast na świecie. Ludzie żyli tu już w epoce brązu. Obecnie stolica Armenii zamieszkiwana jest przez 1,1 mln mieszkańców, którzy słyną z umiejętności cieszenia się życiem: miasto pełne jest kawiarni, teatrów, galerii, sal i muszli koncertowych. Podczas wycieczki po mieście zobaczymy Plac Republiki (dawniej Plac Lenina), przy którym zlokalizowane jest między innymi Państwowe Muzeum Sztuki, uniwersytet, 23-metrowy pomnik Matki Armenii, parlament, pałac prezydencki, opera oraz Kaskady, czyli kompleks upamiętniający 50-lecie Sowieckiej Republiki Armenii. Zwiedzimy Muzeum Historii Armenii, które posiada bogatą między innymi bogatą kolekcję zbiorów archologicznych od epoki kamiennej do średniowiecza. Zobaczymy również Pomnik Ofiar Ludobójstwa Ormian.

Królestwo Armenii zostało założone w VI w p.n.e. Jest to najstarsze chrześcijańskie państwo na świecie, religia ta jest religią państwową już od 301 roku. W XV w. Armenia została podzielona pomiędzy Persję a Imperium Osmańskie. Jako chrześcijańska mniejszość w Imperium Osmańskim, Ormianie narażeni byli na prześladowanie. Za czasów sułtana Abdülhamida II w latach 1894-96 w wyniku prześladowań śmierć poniosło pomiędzy 80 a 300 tys. Ormian. Niestety, historia przyniosła temu narodowi jeszcze większą tragedię, która rozpoczęła się w 1915 r. uwięzieniem i zamordowaniem 250 ormiańskich intelektualistów. W wyniku kolejnych czystek Turcy mordowali całe miasta. Szacuje się, że w rzezi Ormian w latach 1915-17 śmierć poniosło ok.1 miliona osób, a wiele tysięcy zostało wygnanych. Wielu Ormian wyemigrowało w tym okresie do USA i Francji.

Aby otrząsnąć się z tego przygnębiającego nastroju, wybierzemy się na główny rynek miasta, gdzie znajdzemy halę targową z wysokim sklepieniem wyglądem przypominającą katedrę, a w licznych budkach można będzie nabyć świeże lokalne produkty spożywcze.

Po południu będzie czas na zwiedzanie miasta na własną rękę. Proponujemy wybrać się w okolice opery, ktora jest miejscem wieczornych spotkań mieszkańców tego miasta lub skosztować kawy na Placu Republiki przy „tańczącej fontannie”, której strumienie i kolory zmieniają się zgodnie z rytmem granej w danej chwili piosenki. W programie muzycznym są utwory klasyczne, ale też jazz, rock i pop. Można również pospacerować nowym deptakiem miejskim – Aleją Północną – który został oddany do użytku w 2007 r. Okoliczne butiki i kawiarnie zapewnią rozrywkę na wiele godzin. Wieczorem spotkamy się na kolacji w restauracji.

Duchowa i administracyjna siedziba Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego znajduje się w w mieście Wagharszapat. Miasto to było stolicą kraju w latach 180-340. To tam powstała pierwsza katedra na świecie znana jako katedra w Eczmiadzynie. 

Według legendy miejsce powstania katedry zostało wybrane przez samego Chrystusa, który wskazał je boskim promieniem świętemu Grzegorzowi Oświecicielowi, apostołowi Armenii, który nawrócił Ormian na chrześcijaństwo w 301 roku i od razu rozpoczął budowę katedry.

Budowla o imponującej bryle i kamiennej kopule z VII w. do dzisiaj nie straciła nic ze swojej świetności, a w miejscu, gdzie padł niegdyś boski promień stoi ołtarz. Po obejrzeniu wnętrza katedry zajrzymy również do  muzeum katedralnego, w którym przechowywane są święte relikwie m.in. Włócznia Przeznaczenia, która miała zostać użyta podczas Męki Pańskiej.

Lunch zjemy u lokalnej organizacji społecznej.

Podążając śladami Grzegorza Oświeciciela, udamy się do klasztoru Chor Wirap, który jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc pielgrzymkowych w Armenii. W tym miejscu Grzegorz Oświeciciel był więziony przez pogańskiego króla Armenii Tirydatesa III i przetrzymywany w podziemnej grocie przez 15 lat. Udało mu się przeżyć dzięki pożywieniu dostarczanemu mu po kryjomu przez chrześcijan. Zgodnie z podaniami, został  uwolniony, ponieważ uzdrowił króla z choroby psychicznej, a sam król Tirydates nawrócił się i ustanowił chrześcijaństwo religią państwową. Po wyjściu na wolność Grzegorz Oświeciciel krzewił wiarę w całym kraju. Klasztor Chor Wirap został zbudowany na grocie, która jest dostępna dla zwiedzających. Schodzi się do niej po drabinie, wobec czego jest to atrakcja dla osób, które nie odczuwają klaustrofobii i lęku wysokości. Z klasztornego wzgórza będziemy podziwiać piękną panoramę zaśnieżonego szczytu góry Ararat, który leży już na terenie Turcji.

To jeszcze nie koniec atrakcji tego dnia. Zwiedzimy również ruiny katedry z VII w. w Zwartnocu, jednej z najstarszych świątyń chrześcijańskich. Mimo, że z oryginalnej budowli pozostały ruiny i część kolumnady, UNESCO zdecydowało się wpisać katedrę na Listę Światowego Dziedzictwa ze względu na wybitne walory architektoniczne.

Na koniec wrócimy do Erywania. Kolacja tego dnia jest we własnym zakresie.

Narodowym trunkiem Armenii jest brandy, produkowana w kraju od 1887 r. - wtedy otwarta została pierwsza destylarnia. Dzisiejszego dnia odwiedzimy sławną destylarnię Ararat, gdzie będzie możliwość skosztowania tego znakomitego trunku.

Sam Winston Churchill preferował armeńską brandy nad francuskim koniakiem. Podobno Stalin wysyłał mu w prezencie skrzynie pełne brandy właśnie z destylarni Ararat.

Udamy się do Świątyni w Garni. Ta hellenistyczna świątynia poświęcona bogowi słońca Mitrze, wzniesiona została w I w. Po przyjęciu chrześcijaństwa świątynia pełniła funkcję królewskiej letniej rezydencji, w której mieścił się kościół i łaźnia. Zobaczymy ruiny łaźni, gdzie nadal podziwiać można mozaikę ułożoną z 15 rodzajów naturalnego kamienia.

 Lunch zjemy w prywatnym domu, gdzie podejrzymy, jak przygotowuje się lokalny chleb lawasz, wypiekany w tonirze - piecu zagłębionym w ziemi.

Następny punkt programu to wpisany na listę UNESCO klasztor Geghard. Już sama lokalizacja będzie ucztą dla oczu - klasztor zbudowany został w kotlinie, wtulony między strome zbocza gór. Właściwy klasztor wzniesiony został w IV w., według podań, przez samego Grzegorza Oświeciciela w grocie, w miejscu, gdzie wybiło cudowne źródełko.Część kompleksu została wykuta w skale - kaplica główna, kaplice mniejsze oraz symbole krzyży. Klasztor w IX w. został splądrowany i spalony. Dzisiejszy główny budynek pochodzi z 1215 r. „Geghard” oznacza „święta włócznia” i odnosi się do włóczni, która została wetknięta w bok Jezusa na krzyżu i ponoć stanowiła relikwie klasztoru. Obecnie włócznia przechowywana jest w Katedrze w Eczmiadzynie - oglądaliśmy ją poprzedniego dnia.

Po powrocie do Erywania udamy się do Matenadaranu, którego oficjalna nazwa brzmi Instytut Starożytnych Rękopisów imienia św. Mesropa Masztoca. W tym gmachu, łączącym muzeum z instytucją naukową, mieści się imponujący zbiór ksiąg i manuskryptów ze średniowiecza, a najcenniejszym egemplarzem jest pierwsza biblia w języku ormiańskim.

Wymeldujemy się z hotelu i pojedziemy w stronę granicy z Gruzją. Po drodze podjedziemy do największego jeziora w Armenii - jeziora Sewan o powierzchni 940 km2. Położone na 1900 m n.p.m., jest ono jednym z najwyżej położonych jezior słodkowodnych w Eurazji. Nie można przewidzieć koloru wody tego jeziora, gdy dojedziemy na miejsce. Czasem barwa wody wydaje się lazurowa, czasem granatowa, albo jeszcze inna. Kolor zależy od pogody, ilości promieni słonecznych i niezbadanych dotąd procesów zachodzących w jeziorze. Gdy w czasach sowieckich regulowano rzekę Hrazdan, poziom wody w jeziorze opadł o 20 metrów, a spod wody wynurzyły się budowle sprzed 2 tysięcy lat. W późniejszych latach poziom wód wzrósł o 2 metry, co znacząco podniosło jakość wody. Zwiedzimy klasztor Sewan, kiedyś stojący na wyspie na jeziorze – dzisiaj jest to półwysep. Izolacja klasztoru i zakaz wstępu dla kobiet sprawiły, że obiekt uchodził za idealne miejsce do nawracania mnichów, którzy zboczyli z właściwej drogi.

Następnie obierzemy kurs na górskie miasto Dilidżan, leżące w regionie nazywanym „ormiańską Szwajcarią”. Dilidżan to urocze miasto ze starymi kamiennymi domami i rzeźbionymi drewnianymi balkonami, malowniczo położone nad brzegiem rzeki Achstew i otoczone przez stare lasy. W czasach sowieckich wielu artystów, muzyków i filmowców przyjeżdżało tu, aby tworzyć w ciszy i spokoju tego miejsca, lub aby znaleźć inspirację do swojej pracy. Wciąż czuje się tu atmosferę kreatywności, mimo tego, że miasto odwiedzają obecnie głównie zwykli turyści.

Kolejny punkt naszej podróży to wpisany na listę UNESCO klasztor Hachpat. Wzniesiony w X w. klasztor jest najważniejszym zabytkiem ormiańskiej architektury sakralnej średniowiecza. Mimo tego, że został nadszarpnięty zębem czasu, trzęsieniami ziemi i atakami wojsk, spora część pierwotnej budowli pozostała nietknięta, na przykład Kościół Świętego Krzyża (Surp Nyszan), i wysoka na trzy piętra, wolnostojąca dzwonnica. Zjemy dobry obiad w miejscowej restauracji w pobliżu Hachpat.

Zanim opuścimy Armenię, zatrzymamy się jeszcze na obiad w lokalnej restauracji.

Po przekroczeniu granicy pojedziemy bezpośrednio do hotelu w Tbilisi, gdzie czekac na nas będzie kolacja w gruzińskiej restauracji.

Tbilisi to starożytne miasto, którego historia sięga IV w p.n.e. Na przestrzeni wieków miasto było celem najazdów i wielokrotnie było niszczone, a nawet zrównane z ziemią w 1795 r., kiedy szach Agha Mohammad Chan Kadżar spalił je doszczętnie.

Nasz pierwszy przystanek znajduje się w starej części miasta, w której, dzięki krętym uliczkom i krzywym balkonom, panuje atmosfera Kaukazu z zamierzchłych czasów. Zatrzymamy się przy świątyni Metechi, wzniesionej pod koniec XIII w. i od tego czasu przebudowywanej niezliczoną ilość razy. Już w V w. stał w tym miejscu kościół wzniesiony przez króla Wachtanga I Gorgasali (według legendy to on założył Tbilisi). To tu spoczęła księżniczka Szuszanik, która w 544 r. zginęła śmiercią męczeńską, torturowana przez swojego męża, ponieważ nie chciała wyrzec się wiary.

Następnie skierujemy się do starych łaźni, wzniesionych na gorących źródłach, wybijających spod ziemi w wielu miejscach w Tbilisi. “Tbili” oznacza „ciepły” – woda w źródłach ma temperaturę 38-40 stopni.

Mimo ostergo zapachu wody siarkowej, termy są bardzo popularne, a ludzie przychodzą tutaj ze względu na zbawienny wpływ wód przy chorobach skóry i artretyzmie, a także żeby zażyć masażu lub po prostu spędzić czas w przyjemnej atmosferze. Udamy się na szczyt wzgórza Sololaki, zwieńczonego twierdzą Narikala, która wygląda jak scena z powieści o rycerzach. To najstarsza forteca w mieście datowana na IV w. n.e. Podobnie jak inne budynki w mieście, była ona wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Rozciąga się stąd piękny widok na starą część miasta.

Z tego miejsca zejdziemy do najstarszej synagogi w mieście, katedry Sioni oraz najstarszej świątyni w mieście - Anczischati, datowanej na VI w. Następnie zawrócimy w kierunku Alei Rustawelego - największej ulicy w Tbilisi, przy której mieści się parlament i kilka najważniejszych muzeów. Będzie czas wolny, po czym spotkamy się na kolacji w restauracji z tradycyjną gruzińską kuchnią.

Gruzja przyjęła chrześcijaństwo w 317 r., 14 lat po Armenii.

Kościoły w okolicach miasta Mccheta należą do najstarszych i najważniejszych w całej Gruzji, a zadbało o nie również UNESCO. Dotyczy to między innymi Monastyru Dżwari, wniesionego na szczycie wzgórza, z którego rozciąga się piękny widok na miasto i rzekę Mtkwari (turecka nazwa to Kura). Niewielki monastyr został wzniesiony w pierwszej połowie VI w. Symetryczna w kształcie budowla zaprojektowana została na planie krzyża z dodatkową przestrzenią między ramionami (tzw. tetrakonchos). Według tradycyjnych źródeł święta Nino, która nawróciła Gruzję na chrześcijaństwo zatrzymała się na modlitwę na najwyższym wzniesieniu Mcchety i postawiła na nim krzyż.

W mieście Mccheta zwiedzimy również katedrę Sweti Cchoweli, drugi pod względem wielkości i jeden z najważniejszych kościółów w kraju.

Swoją siedzibę ma tutaj arcybiskup Mcchety i Tbilisi, a pod kościołem zgodnie z legend pochowana została szata Jezusa. Pierwszy drewniany kościół został wzniesiony tutaj już III w., a po około stu latach zastąpiono go kamienną budowlą, której pozostałości są widoczne w konstrukcji obecnej świątyni z X w. Ogromna jak na swoje czasy katedra jest bogato udekorowana ornamentami zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz.

Później udamy się w kierunku rzeki Mtkwari, aby obejrzeć przejaw innego rodzaju kultu - Państwowe Muzeum Józefa Stalina w jego rodzinnym mieście, Gori. Skromny dom, osłonięty pawilonem w stylu socrealistycznym, to miejsce, w którym Stalin - wtedy Iosif Wissarionowicz Dżugaszwili, spędził pierwsze cztery lata życia. Obok stoi budynek muzeum zbudowany w 1957 r. jako hołd dla zmarłego wodza ZSRR. Po odzyskaniu suwerenności przez Gruzję idealny wizerunek Stalina został nieco zrewidowany i obecnie wystawa porusza także kwestie czystek i prześladowań politycznych, Gułagu i paktu z Hitlerem z 1939 r. To ważny rozdział w historii świata pokazany przez pryzmat dziejów życia postaci, która na tą historię wpłynęła znacząco.

Pojedziemy do starożytnego Uplisciche - miasta wykutego w skale. 

Między VI w.p.n.e. a I w.n.e., przed nastaniem czasów chrześcijańskich, miasto było ważnym ośrodkiem  kultu boga słońca. Po arabskiej inwazji na region Uplisciche, stało się rezydencją chrześcijańskich królów, a pogańskie świątynie zostały zamienione w kościoły. Był to czas rozkwitu miasta, w którym mieszkało wtedy 20 tysięcy mieszkańców.

Obecnie zobaczyć można mniej niż połowę powierzchni ówczesnego miasta. Zostało ono niemal doszczętnie zniszczone przez Mongołów w 1240 r., jedynie zachowała się jego centralna część. Nadal jednak można podziwiać mozolną pracę, włożoną w wykucie grot w skale ponad 2500 lat temu.

Naszym następnym przystankiem będzie kurort narciarski Gudauri, gdzie zjemy kolację i przenocujemy.

Tego dnia nasza podróż wiedzie w kierunku Kaukazu i tzw. Gruzińskiej Drogi Wojennej, zbudowanej przez władze rosyjskie w XIX w. wiodącej przez trudne tereny górskie. Mimo niezbyt poetyckiej nazwy, podróż nią jest wspaniałym doświadczeniem, jadąc pod górę będziemy mogli podziwiać naturę i piękne górskie widoki.

Pierwszy przystanek zrobimy w górskiej miejscowość Stepantsminda (wcześniej Kazbegi), gdzie będzie chwila na mały spacer i podziwianie widoku na szczyt Kazbek. Dalsza trasa jest często zaśnieżona i zbyt stroma dla autobusów, więc przesiądziemy się do samochodów z napędem na cztery koła i obierzemy kurs na klasztor Cminda Sameba (Święta Trójca). Całkowicie odizolowany, położony jest na szczycie wzniesienia, pośrodku potężnej, majestatycznej scenerii Kaukazu. Ta zapierająca dech w piersiach lokalizacja sprawiła, że klasztor stał się symbolem narodowym Gruzji.

Lunch zjemy wraz z mieszkańcami - spróbujemy lokalnych domowych specjałów i tutejszej wódki, czaczy.

Na koniec dnia wrócimy do Tbilisi, gdzie na własną rękę będzie można smakować gruzińskiej kuchni.

Tego dnia wyjedziemy z Tbilisi do jednego z najpiękniejszych miast w regionie: małego Signagi, leżącego na szczycie wzgórza z widokiem na dolinę rzeki Alazani, z Kaukazem w tle. Miasto z XVIII i XIX w. to gęstwina wąskich, stromych, brukowanych uliczek i pastelowych domków z drewnianymi dekoracyjnymi balkonami. Mur miejski z XVIII w. jest w stanie nienaruszonym i można po nim spacerować.

Wino gruzińskie produkowane jest od 7 tysięcy lat. Głównym rozpoznawalnym regionem winiarskim jest Kachetia. Tradycyjna metoda produkcji wina polega na dojrzewaniu zaczynu w glinianych naczyniach zakopanych w ziemi. Na przestrzeni ostatnich lat rozpowszechniają się europejskie szczepy winorośli i nowe metody produkcji wina, jednak nie wyparły starych, tradycyjnych metod stosowanych na tych terenach.

Odwiedzimy winnicę Mosmieri, gdzie będziemy degustować gruzińskie wino produkowane tradycyjną metodą Kvevri, wpisaną na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Zjemy także dobry lunch. 

Wrócimy do Tbilisi, gdzie po południu będziemy mieć czas wolny.

Tego dnia proponujemy dodatkowo płatną wycieczkę Nowoczesne Tbilisi. Po śniadaniu składającym się z lokalnych przysmaków, przejedziemy kolejką linową, zobaczymy jedne z najbardziej imponujących budynków Tbilisi oraz odwiedzimy uroczy rynek.

Tych z Państwa, którzy chcą poznać stolicę we własnym zakresie zachęcamy do spędzenia czasu wolnego w Tbilisi, zatrzymanie się na kieliszek gruzińskiego wina lub wizytę w jednym z muzeów.

Wieczorem spotkamy się na pożegnalnej kolacji.

Przejazd na lotnisko i powrót do Warszawy.