Uganda – na tropie goryli i szympansów

Po spotkaniu z pilotem Albatros Travel na lotnisku Okęcie w Warszawie wylecimy do Ugandy. Po wylądowaniu w Entebbe przejedziemy do naszego uroczego hotelu, położonego w pięknym tropikalnym ogrodzie w pobliżu Jeziora Wiktorii.

Po śniadaniu pojedziemy w kierunku zachodniej Ugandy w pobliżu granicy z Demokratyczną Republiką Konga, gdzie znajdują się najsłynniejsze w kraju parki narodowe zamieszkane przez liczne gatunki zwierząt w tym te najbardziej ikoniczne dla kraju.  Po drodze będziemy podziwiać bujne lasy i pagórkowate tereny, ale także liczne plantacje kawy, herbaty i trzciny cukrowej oraz wiele małych rodzinnych gospodarstw, w których szczególnie rzucają się w oczy drzewa bananowców. Zanim dotrzemy do dzisiejszego celu podróży, zjemy obiad w dobrej restauracji w miasteczku Fort Portal. Miejscowość leży u podnóża postrzępionych wierzchołków gór Ruwenzori, znanych również jako Góry Księżycowe, które przez większość czasu są spowite chmurami, ale od czasu do czasu ukazują się ich ośnieżone szczyty. Najwyższym punktem w tym paśmie górskim jest Mt. Stanley wznoszący się na wysokość 5.110 m. n.p.m. będąc tym samym trzecim najwyższym punktem Afryki. Następnie przejedziemy wąskimi drogami szutrowymi ostatni krótki odcinek do Parku Narodowego Kibale Forest, gdzie zatrzymamy się na nocleg w obozie w środku lasu deszczowego.

Po południu wybierzemy się na spacer po bagnach Bigodi na granicy parku narodowego i lasu deszczowego. Bigodi to dobre miejsce do obserwacji mniejszych gatunków małp, które zamieszkują także pobliski P.N. Kibale Forest i często łatwiej je zobaczyć tutaj na otwartym terenie bagien niż w gęstym lesie deszczowym. Spacer po bagnach Bigodi to również doskonała okazja, aby zobaczyć niektóre z wyjątkowych ptaków, zamieszkujących te okolice, a najbardziej znane to duży niebieski turako i papuga szara.

Park Narodowy Lasu Kibale stanowi bezpośrednie przedłużenie w kierunku północnym Parku Narodowego Królowej Elżbiety, który odwiedzimy w dalszej części wycieczki. Jednak w przeciwieństwie do niego, porasta go głównie wysoki i gęsty las deszczowy, który w większości jest nietknięty ludzką ręką. Najbardziej znanymi mieszkańcami tych terenów są bez wątpienia szympanse, których populacja liczy prawie 1.500 osobników. Duża grupa składająca się z ok. 70 osobników była obiektem badań przez wiele lat, co sprawiło, że ​​przyzwyczaiły się one do ludzi, którzy do nich przychodzili. Posiadając specjalne pozwolenie można odwiedzać te szympansy w towarzystwie wybranych, lokalnych przewodników, którzy brali także udział w ich oswajaniu.  Obok parków narodowych Mahale Mountains i Gombe Stream w Tanzanii, Kibale jest miejscem, w którym szansa na spotkanie szympansów jest największa. To również jedno z najlepszych na świecie miejsc do obserwacji innych gatunków małp, których mieszka tutaj aż 10 rodzajów. W tym parku narodowym żyją także inne dzikie zwierzęta jak lamparty i bawoły, a także mały słoń leśny z okrągłymi uszami i kłami umiejscowionymi bliżej tułowia. Jednak są one trudne do wypatrzenia w gęstym lesie, podczas gdy wiele pięknych okazów motyli można spotkać niemal na każdym kroku.

Las Kibale jest prawdziwym rajem dla miłośników botaniki,  ponieważ charakteryzuje się ogromną różnorodnością dużych i spektakularnych drzew, których naliczona tu aż 250 gatunków, a spośród których szczególnie imponujące są gigantyczne drzewa figowe. Kiedy figi są dojrzałe, przyciągają wiele ptaków i małp, w tym szympansy. Dodatkowo na polanach rośnie wiele jaskrawo kolorowych kwiatów, a na drzewach można zobaczyć między innymi storczyki.

Genom szympansów różni się od ludzkiego tylko w kilku procentach co sprawia, że są one  naszymi najbliższymi żyjącymi krewnymi, a tuż za nimi plasują się inne małpy człekokształtne - goryle. W rzeczywistości szympans jest bliżej spokrewniony z człowiekiem niż z gorylem. Szympansy mają dużo więcej temperamentu niż goryle, być może dlatego, że bardziej przypominają ludzi. Istnieją dwa gatunki szympansów, szympans pospolity i szympans karłowaty, zwany także bonobo. Te ostatnie żyją w Afryce Środkowej na południe od rzeki Kongo w trudno dostępnych obszarach. Szympans pospolity zajmuje tereny na północ od rzeki Kongo, a mianowicie od zachodniej Tanzanii i Ugandy przez Afrykę Środkową aż po Afrykę Zachodnią. To właśnie tego gatunku będziemy wypatrywać tutaj, w lesie deszczowym Kibale, co jest wyjątkowym i poruszającym przeżyciem.

Uzyskanie pozwolenia na tropienie szympansów jest drogie, a jeszcze droższe jest pozwolenie na tropienie goryli. Wysokie ceny wynikają nie tylko z zasady podaży i popytu. Przyzwyczajanie dzikich małp człekokształtnych do obecności wśród nich człowieka jest również niezwykle długotrwałym, wymagającym dużo cierpliwości i kosztownym procesem, ponieważ są one z natury bardzo płochliwe. Prawie niemożliwe jest spotkanie szympansów lub goryli żyjących na wolności, które nie przeszłyby długiego procesu oswajania i przyzwyczajania do obecności człowieka. Proces ten wymaga, aby lokalni eksperci tropili daną grupę rodzinną każdego dnia na nowo i w pierwszym etapie przebywali tylko w pobliżu stada, bez nawiązywania kontaktu wzrokowego. Po dłuższym czasie takiego działania gdy eksperci między innymi „rozmawiają” z małpami, powoli można nawiązać kontakt wzrokowy, a później bliższy kontakt. Dopiero, gdy zwierzęta poczują się całkowicie swobodnie w towarzystwie ludzi, można zacząć przyprowadzać turystów. Jednak zasadą jest, że dziennie przychodzi tylko jedna grupa licząca 6-8 osób i przebywająca maksymalnie 1 godzinę wśród małp. Cały proces oswajania trwa  zazwyczaj 2-3 lata dla jednego stada, jednak wraz z upływem czasu i wzrostem zapotrzebowania, liczba oswajanych grup rośnie, co jednocześnie wymaga zwiększenia monitoringu i ochrony przed potencjalnymi kłusownikami.

Przełomowe prace badawcze zoolog Jane Goodall, prowadzone między innymi przez ok. 50 lat w Parku Narodowym Gombe Stream w Tanzanii pozwoliły na stworzenie podstaw wiedzy niezbędnej do przebywania w stadzie szympansów bez wprowadzania znaczących zakłóceń w ich codzienne życie. W późniejszym czasie jej prace i rady przyczyniły się do poznania i ochrony zagrożonych na wielu obszarach dzikich szympansów, a także ogólnie do ochrony przyrody.

Podczas naszej wyprawy możliwe, że tropienie szympansów będzie odbywać się rotacyjnie (druga grupa przebywa wtedy na bagnach Bigodi), ale to zależy od całkowitej liczby gości w okolicy i od wielkości grup naszej i innych.

W połowie dnia pojedziemy w kierunku Parku Narodowego Królowej Elżbiety, który znajduje się na południe od Parku Narodowego Kibale Forest i właściwie do niego przylega. Trasa wiedzie przez fantastyczne krajobrazy, gdzie możemy zobaczyć między innymi wyraźne ślady wcześniejszej aktywności wulkanicznej w okolicy, na przykład w postaci pięknych jezior kraterowych.

Na koniec dnia docieramy do naszego pięknie położonego ośrodka nad kanałem Kazinga, gdzie po południu udamy się na wspaniałe safari łodzią. Jest to jedna z absolutnych atrakcji parku, ponieważ można tutaj zobaczyć hipopotamy i krokodyle, a także sporo słoni i bawołów, które przychodzą tu do wodopoju i aby się wykąpać.  Imponująca jest również Ilość ptactwa, na czele z mnóstwem kormoranów, czapli, ibisów, bocianów, pelikanów i innych ptaków brodzących czy zimorodków.

Dzisiejszy dzień spędzimy w dzikiej, północnej części Parku Narodowego Królowej Elżbiety, gdzie wybierzemy się na safari samochodami z napędem na cztery koła. W środku dnia będzie czas na relaks w naszym ośrodku, gdzie m.in. możemy podziwiać wspaniałe widoki jakie się stąd roztaczają.

Park Narodowy Królowej Elżbiety, nazwany na cześć brytyjskiej królowej, jest prawdopodobnie najbardziej zróżnicowanym parkiem narodowym w Ugandzie zarówno pod względem krajobrazu, jak i roślinności. Żyje tu również wyjątkowo dużo różnych gatunków ssaków i ptaków (ponad 550 gatunków). Park graniczy z Demokratyczną Republiką Kongo na zachodzie i jeziorem Edwarda, które jest połączone kanałem Kazinga z jeziorem George położonym przy wschodniej granicy parku. Ten szeroki kanał, który wije się przez park, tworzy wraz z 2 jeziorami stałe rezerwy wody, dzięki czemu park ma dużą i zróżnicowaną populację zwierząt i ptaków. Na sawannie w parku można zobaczyć wiele antylop, w tym często tu spotykanego koba ugandyjskiego oraz koba śniadego, a także liczną populację lwów, lampartów, hien i dzików. Słonie można zobaczyć wszędzie, natomiast po południowej stronie Kanału Kazinga czasami pojawiają się mniejsze, słonie leśne. Głównie zamieszkują one duże lasy Kongo w Afryce Środkowej, ale czasami można je zobaczyć tutaj oraz w lasach nieco na północ. W wąwozie Kyambura w pobliżu Kanału Kazinga występuje niewielka populacja szympansów, które można odwiedzić ze specjalnym zezwoleniem i przewodnikiem, jednak prawdopodobieństwo ich zobaczenia jest większe w Lesie Kibale. Przy ładnej pogodzie, gdy chmury rozwieją się ukazując  wierzchołki Gór Ruwenzori, można podziwiać wspaniałe widoki na te afrykańskie pięciotysięczniki z często ośnieżonymi szczytami. Najładniejszy widok roztacza się z północnej części parku, w okolicach Jeziora Edwarda.

Po śniadaniu kierujemy się na południe do górskich lasów deszczowych legendarnego Parku Narodowego Bwindi Impenetrable Forest. Po drodze pojedziemy ponownie na safari w Parku Narodowym Królowej Elżbiety, ale tym razem w jego południowej częśi Ishasha, która także obfituje w dzikie zwierzęta. Obszar ten szczególnie znany jest z tego, że to jedno z niewielu miejsc, gdzie lwy wspinają się na drzewa i tam odpoczywają. Można tu również zobaczyć wiele innych zwierząt jak popularną tutaj piękną antylopę topi. W południe zatrzymamy się  w ładnie położonym miejscu piknikowym, gdzie zjemy obiad w formie suchego prowiantu. Następnie wyruszymy szutrowymi drogami w stronę P.N. Bwindi mijając po drodze pagórkowate tereny. O zmierzchu docieramy do naszego miejsca noclegowego, którym jest przepięknie położony lodge, skąd  roztacza się fantastyczny widok na góry i korony drzew gęstego lasu deszczowego.

Dziś kulminacyjny dzień naszej wyprawy, ponieważ czeka nas to, co wielu uważa za główną atrakcję safari w Ugandzie. Po śniadaniu pojedziemy wąską drogą do wejścia do Parku Narodowego Bwindi Impenetrable Forest. „Nieprzenikniony” las leży na wysokości 1100-2400 m.n.p.m. na granicy z Demokratyczną Republiką Konga. Zanim wybierzemy się na poranny trekking w poszukiwaniu goryli górskich czeka nas szczegółowa odprawa z lokalnym przewodnikiem. Podobnie jak w przypadku szympansów, udamy się na poszukiwania stada goryli, w których zawsze przywódcą  jest męski osobnik. Goryle mogą osiągnąć rozmiar prawie dwóch metrów wysokości i imponującą wagę 220 kg. Chociaż nie ma 100% gwarancji odnalezienia goryli, to jednak szanse są bardzo duże ponieważ goryle znajdują się pod ścisłą obserwacją, a doświadczeni „zwiadowcy” są wysyłani przed grupą.

Podczas tropienia goryli na zachodnich wyżynach Rwandy i Ugandy odwiedza się siedlisko goryla górskiego o długiej sierści, podczas gdy nieco mniejszy i krótkowłosy goryl nizinny występuje na zachodzie w lasach deszczowych Afryki Środkowej. Roślinożerne goryle, pomimo swoich rozmiarów, mają spokojniejsze usposobienie niż szympansy. Dla większości ludzi, którzy znaleźli się pośrodku grupy goryli i patrzyli w ich łagodne brązowe oczy było to emocjonalnym przeżyciem na całe życie. Chociaż zasada jest taka, że ​​nie wolno zbliżać się do goryli na odległość mniejszą niż 7 metrów, to i tak często nie jest ona przestrzegana, bo goryle najwyraźniej nie znają tej zasady ani nie wiedzą co to znaczy metr!

Pionierką pracy z gorylami górskimi była Dian Fossey, która poświęciła im większość swojego życia w Parku Narodowym Wulkanów Rwandy, gdzie także została pochowana obok młodego samca, goryla Digita, z którym nawiązała bliską więź. Historia ta została zekranizowana w filmie „Gorillas in the Mist” z Sigourney Weaver w roli głównej. Jednak czasami kontrowersyjne metody Dian Fossey z pewnością przyczyniły się do tego, że obecnie populacja rzadkich goryli górskich liczy ponad 1000 osobników, w porównaniu z tylko 600 osobnikami żyjącymi w latach 80’. Chociaż goryl górski jest jednym z najrzadszych zwierząt na świecie i najrzadszą ze wszystkich małp człekokształtnych, to jest jedyną małpą, której populacja stale rośnie.

Ponad połowa goryli górskich żyje tutaj, w górskim lesie deszczowym Bwindi, podczas gdy reszta ich siedlisk skupia się wokół wulkanów na granicy Rwandy, Demokratycznej Republiki Konga i Ugandy, gdzie mieszkała i pracowała Dian Fossey. Goryle te żyją w grupach rodzinnych, którym zazwyczaj przewodzi jeden dorosły samiec, zwany także srebrnogrzbiety. W skład rodziny wchodzi równieżjeden lub więcej młodych samców, czarnogrzbietych, a także do 10-12 samic i kilka młodych. Grupa goryli wędruje po większym terenie w poszukiwaniu świeżego pokarmu roślinnego. Budują gniazdo wśród liści, gdzie spędzają noc, a następnego dnia idą dalej,  więc co noc zakładają nowe gniazdo. To właśnie te gniazda są ważnymi drogowskazami, wskazującymi gdzie aktualnie znajduje się dane stado goryli, a lokalni eksperci śledzą je każdego ranka na nowo.

Las Bwindi zamieszkuje również wiele innych zwierząt, zwłaszcza małpy, ptaki i motyle, ale trudno je dostrzec w gęstym, ciemnym lesie – nawiasem mówiąc, Bwindi oznacza „ciemność” w miejscowym języku. Las jest jedynym miejscem, w którym goryle górskie żyją razem z szympansami, ale te ostatnie, choć często wyraźnie słyszalne, nie są przyzwyczajone do obecności człowieka i prawie nigdy ich nie widać. W lesie występuje również niewielka populacja słoni, które również są widywane niezwykle rzadko. Bwindi to raj dla botaników, gdzie występuje  ok. 85 gatunków storczyków, 105 paproci i 300 rodzajów drzew, w tym dużych drzew mahoniowych.

Po południu mamy czas na relaks i uporządkowanie porannych doznań. Niestety trudno dokładnie przewidzieć, kiedy wrócimy do naszego hotelu, ponieważ zależy to od tego, jaką grupę goryli górskich uda nam się spotkać i jak daleko udamy się w góry w ich poszukiwaniu. Jeśli wrócimy do naszego logde w środku dnia i będzie nam mało wrażeń, to istnieje możliwość wykupienia wycieczki z przewodnikiem do lokalnej społeczności Batwa/Pygmy w cenie 45 USD od osoby.

Trasa naszej wycieczki prowadzi teraz ponownie na wschód i z powrotem w kierunku Entebbe, ale zanim tam dotrzemy, zaplanowaliśmy wizytę w małym, ale ciekawym Parku Narodowym Lake Mburo.  Po drodze zjemy nasz suchy prowiant w miasteczku Mbarara i być może wystarczy nam  też czasu na krótkie safari o zachodzie słońca, zanim dotrzemy do naszego pięknie położonego lodge na kolacje i nocleg.  

Osoby, które chciałyby się wybrać na rejs łodzią po jeziorze Mburo, mogą zastąpić jedną z zaplanowanych wycieczek safari właśnie rejsem. Możliwe jest również zorganizowanie nocnego safari, podczas którego z pomocą dużego reflektora poszukuje się aktywnych w nocy zwierząt. Zarówno rejs jak i nocne safari mogą zostać zorganizowane dla chętnych osób, w czym pomoże nasz pilot. Minimalna grupa to cztery osoby na rejs (wycieczka dodatkowo płatna 40 USD/os.), oraz minimum trzy osoby na nocne safari (115 USD/os.).

Park Narodowy Jeziora Mburo jest centralnie położony pomiędzy najsłynniejszymi parkami narodowymi Ugandy na zachodzie, a stolicą Kampalą  oraz Entebbe z międzynarodowym lotniskiem nad brzegiem Jeziora Wiktorii. Oprócz tej ważnej logistycznie lokalizacji, stosunkowo mały park oferuje piękne pagórkowate krajobrazy z leśną sawanną i kilkoma fotogenicznymi formacjami skalnymi. Nie można też zapomnieć o jeziorze, które jest ważnym źródłem życia dla tutejszej fauny i flory i które dało nazwę całemu parkowi. Jest to jedno z nielicznych miejsc w Ugandzie, gdzie można zobaczyć zebry, a także wdzięczne impale, urocze guźce i duże bawoły. Piękne małe kozice górskie są również dość powszechne w okolicy. W parku wzrok przyciąga liczne ptactwo, w tym fantastyczne afrykańskie orły rzeczne, które najłatwiej dostrzec w pobliżu jeziora Mburo, gdzie często można też spotkać hipopotamy i krokodyle. Wśród drapieżników hiena cętkowana i lampart znajdują się na szczycie łańcucha pokarmowego, ale wypatrzenie ich wśród wielu drzew akacji może być trudne.

Po opuszczeniu parku mamy duże szanse zobaczyć lokalnych rolników prowadzących swoje bydło gatunku Ankole. Bydło co prawda to nie dzikie zwierzęta, ale i tak robi wrażenie ze względu na swoją kolorystykę i ogromne rogi. Wszystko to sprawia, że zwierzęta te stają się ulubionym motywem zdjęć dla podróżników. Należy jednak pamiętać, że nie jest w zwyczaju fotografowanie poganiaczy bydła bez bardzo wyraźnego pozwolenia, za co czasami pobierają oni drobna opłatę.

W drodze do Jinji przekraczamy równik w miejscu, które jest wyraźnie oznaczone. Podążamy północną stroną gigantycznego Jeziora Wiktorii, o powierzchni prawie 69 000 km2, czyli niewiele mniejszą od powierzchni Czech i drugiego co do wielkości słodkowodnego jeziora świata (po Jeziorze Superior na granicy między Kanadą a Stanami Zjednoczonymi).

Przyjeżdżamy późnym popołudniem do naszego hotelu w Jinja na obiadokolację i nocleg.

Ostatniego dnia podróży po pięknej Ugandzie wybierzemy się na całodniową wycieczkę do Jinja, która znajduje się u źródeł Nilu, gdzie rzeka wypływa z Jeziora Wiktorii.

Było to pierwsze miejsce, które zostało ogłoszone jako źródło Nilu. John Hanning Speke był pierwszym białym człowiekiem, który dotarł do Jeziora Wiktorii w 1858 roku, ale dopiero podczas kolejnej wyprawy w 1862 roku odnalazł źródła Nilu (Nilu Białego) na północnym brzegu jeziora.

Po eksploracji Jinja będziemy mieć czas na pożegnalny obiad na Nilu, a dokładniej na wyspie, do której dopłyniemy na łodziach. Wokół wyspy wody rzeki są bardzo rwące, a w kilku miejscach tworzą wręcz małe wodospady. Na tej małej wyspie, która jest częścią chronionego rezerwatu, znajduje się wspaniały lodge z naprawdę dobrą restauracją, w której zjemy obiad.

Po obiedzie, zanim wrócimy do Entebbe, będziemy mieć czas na podziwianie spektakularnych widoków i filiżankę dobrej kawy lub herbaty parzonej z lokalnych odmian. W drodze powrotnej miniemy tętniącą życiem stolicę Ugandy, Kampalę, która jest zdecydowanie największym miastem w kraju, liczącym ponad 1,5 miliona mieszkańców.

Wieczorem przygoda w Ugandzie dobiega końca, gdy docieramy na międzynarodowe lotnisko w Entebbe i odprawiamy się na lot do Polski.

Powrót do domu